Кој бил Омер Сефетин, значајна личност за велешани

Ова е една непозната приказна за млад турски револуционер, поет и раскажувач, кој поминал во Велес пет години во воена служба како поручник во турскиот гарнизон. Се викал Омер Сефетин и во својот младешки занес, од Велес тргнал во Стамбол во 1909 година , да се бори во Младотурската револуција рамо до рамо со Енвер бег, Исмет Инени и Мустафа Кемал, покасно наречен – Ататурк, татко на современа Турција.

Велес на почетокот на XX век

Омер водел личен дневник и ги опишувал сите настани кои се случувале во Велес,се до моментот кога со својот батјаљон тргнал да се бори за идеалите на Младотурците.Еве еден негов опис на Велес :

„ Градскиот часовникот, бога ми,го потврдуваше времето. Јас поминав покрај фонтаната. На Големиот плоштад на тополите , како и обично, кучињата почна да лаат. Сенки се раѓаат од мракот и ѕвездите што се се запалија на небото.
Вардар течеше подолу, како што тоа го прави уште од деновите на непознатото. Векови наназад, со историска светост што не може да се креира одново ,реката плаче на воденичните ѕидови,а нејзините бранови прскаат звуци и испраќаат морници во оваа тажна ноќ.
Напуштените дуќани на Ромите прикажуваат чуден живот. Изнемоштените светла зрачат низ пукнатините на нивните капаци. Утре е петок . Секој еден од овие сопственици во дуќанот ке стави запалена свеќа на нивните наковални, во чест на душите на нивните предци ! “

 

Празнување на велешани на празникот Источен петок Балаклија

На друго место тој запишал:

„Специјален воз е дојден од Скопје. Постои манастир тука ,во Копрулу. Ова е ден кога манастирот има ден за славење … Ги напишав сите набљудувањата на денот. Јас сега ќе се приклучам на другите надвор и ке ја гледам парадата на верниците во посета на манастирот.

Војниците ќе ја пратат поворката се до пред манастирот.Ќе ги почекаат таму да ја исполнат својата мисија и ке ги допратат назад на станицата,под саатот ! Зошто ова го правиме?

Иако не се муслимани,нивната вера е јака! Доаѓаат тука на денот, бидејќи веруваат во нивниот светец.Тоа мораме да го почитуваме.Затоа и беше Хуриетот,затоа ќе одиме во Стамбол да се бориме против тиранијата и нееднаквоста.“

Да појаснам, се работи за опис на настани поврзани со празнувањето на христијанскиот празник „Источен петок – балаклија“, што велешани традиционално го празнуваат точно една недела после Велигден на велешкиот манастир „Св.Димитрија “.Овој празник ,во православието е всушност универзален празник посветен на мајката на Исус,Света Богородица.И во Истамбул,во неговиот централен дел постои исто таква црква која го слави истиот празник и кога ја посетив , видов дека таму и христијанки и муслиманки се молат за здравјето на своите деца,подеднакво посветени на таа цел.

Верувањето е свето во секоја религија,а вистински човечки особини се насекаде универзални. Омер тоа го увидел и го знаел добро!

На друго место Сефетин напишал :
„Синоќа ,Префектот на регимента, командант Хасан бег рече :
“Иако оваа влада е составена од Турци, од сите народи на оваа земја, како Македонци, Албанци, Арапи, Бугари, Грци, на кратко, сите елементи кои работат заедно за да се прошири и унапреди основата врз која почива Турција… Земјата им припаѓа на сите елементи. За да се постигне тоа, мора да има конституционализмот и еднаквост .

 Да ,основата е тоа – равноправност за сите ! Ова ,всушност е и основниот постулат на Младотурската револуција,која што допрва ќе пламне на улиците на Истанбул. Случајност или можеби визионерсто? Тоа е тој,Омер !

Последните реченици на неговиот дневник се всушност неговото простување од Велес :
„ Денес е петок … Волонтерите пристигнуваат. Баталјонот резервисти се мобилизира. Сите мои другари во баталјон го предвидуваат нашето распоредување. Ќе го оставам своето драго куче Котон кое не ме напушти во изминатите пет години, на ветеринарот,Мазлум бег. Целосно сум подготвен за заминување, а Ќупурли – нема да го заборавам“

Омер Сефетин се борел на страна на Младотурците во татковинската војна. Бил и заробен и разменет во Грција. Се демобилизирал и започнал со пишување. Потоа станал иницијатор на модерната турска литература и добар раскажувач, а за јазикот напишал :

„ Нашиот мајчин јазик е турскиот,а него мора да го издигнеме на ниво на литературен јазик .“

 

Споменикот на Омер Сефетин во градот Балакасер, Турција

Омер Сејфетин на 11 Април 1911 година анонимно напишал една статија која станала всушност првиот Манифест на модерниот турски јазик . Тој напишал дека модерниот турски јазик ќе се развива како литературен јазик врз основа на турскиот став за потребата од подобрување на начините за комуникација меѓу Турците.

„Модерниот турски јазик би се темелел на следните 6 принципи :
1. Арапски и персиски граматички правила и правилата базирани на исклучоци на фразата да не се користат повеќе.
2. Од овие јазици , во турскиот јазик ќе бидат во употреба зборовите на тие јазици, но во турскиот ќе се користат во согласност со евалуација.
3. Зборовите од овој јазик, треба да бидат напишани како тие се користат во турскиот јазик.
4. Други турски дијалекти и зборови не треба да се преземат.
5. Сите арапски и персиски зборови, нема потреба да се користат па ќе се продолжи со користење научни термини ..
6. Говорот ќе биде врз основа на Истанбулскиот турски јазик.
Сега можеме да ја резимираме формата .

“Истанбулскиот турски” ќе се земе како основа. Еве, овој принцип го вовел во модерната турска литература самиот Омер.Со ова тој станал еден од најголемите пионери на турската литература.

Омер Сјфетин раскажува приказни , кои оставаат траги од живот кај сите нас. Во овие приказни се делат совети за турскиот национален идентитет , во било која возраст, со карактерни црти кои никогаш нема да умрат.Тука се расказите како ” Мравка “,”Таки мистик”, “Форса “,” Евангелието на Пинк Робе “, “Мухсин Челебија , кои исто така,не е можно да се заборават .
Омер Сејфетин продолжува да напредува и го отворил патот за модернизацијата на современиот расказ .Тој ќе биде иднината на сите други литературни правци во новиот турски јазик . “Новиот јазик” стана движење и еден од најголемите подароци што понуди национален идентитет и гордост.

Гробот на Омер Сефетин

Овој турски бесмртен раскажувач ја дочека својата смрт на 6 март 1920 год. Прерано,од шеќерна болест почина на само 36 години. Но,постои едно „но“ ! Омер Сејфетин неколку години од својот прекраток живот го помина на служба во Велес.

Читајќи го неговиот дневник, кој го пишувал за цело време на неговото службување, доаѓаме до прекрасни описи на Велес ,испреплетени со судбината на младиот човек кој немирно припаѓа тука,но е многу далеку со мислите. Далеку пред годините и настаните,Омер својата мисија ја започнува токму од Велес. Оттука тргнува да ја започне големата авантура со Кемал Мустафа и другите големи визионери,кои ја исонуваа големата Младотурска револуција.

Не само револуционерната надградба, ами и мисловната, културна и естетска појава на Сефедин во модерна Турција не прави горди и нас Велешани.

Ние го имаме Џинот, Васил Главинов, па Рацин, великаните на македонската преродба, национална,литературна.Тоа се безвременски појави и траат вечно ,додека трае паметењето. Истото се случува и со Омер Сејфедин, кој бил „наш“ некое време. Го дишел истиот велешки воздух и ја пиел водата од Вардар. Можеби токму тука созреал во еден турски „ Блаже Конески “ и ги срочил правилата на модерниот, литературен турски јазик.

Убаво е кога ќе прочиташ и дознаеш дека еден таков човек чекорел пред тебе по сокаците на Велес.Убаво е кога знаеш што тој направил за својот народ ,за својата татковина. Веројатно,многумина во Турција тоа го знаат,но треба и ние ,тука во Велес и во Македонија да го знаеме.

Ако не за друго , барем за себе, да бидеме горди со мостовите на Велес,со луѓето кои не поврзаа со вековите и историјата на Турција.

Еден од тие мостови е ,секако, Омер Сефетин.

Љупчо Данов