Велешанката Савка: Среќа е да се доживее 78 години од матура

Мај и јуни се месеци кога се одржуваат матурските вечери. Во овие два месеци се организираат и собирања за одбележување на некоја годишнина од матура. Се слават 5, 10, 15, 20, 30, 40 години од матурата. Савка Јанкова Тодорческа и Донка Намичева Симсарова оваа година одбележуваат 78 години од матурата во Петгодишната средна стручна женска занаетчиска школа во Велес. Савка денес живее во Скопје, а Донка во Велес.

Савка ЈанковаТодорческа, денес, 78 години по матурата

Фотографијата на која се матурантите на четвртиот и петтиот клас од Петгодишната средна стручна женска занаетчиска школа во Велес, на која се Савка и Донка, направена во мај 1940 година, пред 78 години, беше повод за оваа приказна за животот во Велес и велешани во минатото.
Заедничката фотографија е единствениот спомен од матурата на тогаш младите девојки зошто, како што велат, модата на матурски вечери е со понов датум.

Гледајќи во фотографијата од пред 78 години, Савка ќе рече дека таа и Донка, се единствените што денес ќе се сетат на оваа несекојдневна годишнина и на соученичките во Петгодишната средна стручна женска занаетчиска школа.

Петгодишната средна стручна женска занаетчиска школа првата зграда од десно кон лево поблиску до реката Вардар на фотографија направена триесеттите години на минатиот век

– По завршувањето на основното образование во основното училиште „Св. Кирил и Методиј” кое се наоѓаше на десната страна на Вардар, на патот кон црквата „Св. Пантелејмон” пред маалото Мегдан, го продолжив школувањето во реалната гимназија во Велес. По првото полугодие од втората година на гимназиското школување, во 1937 година се префрлив во Петгодишната средна стручна женска занаетчиска школа. Тогаш наставата се одвиваше во една стара дотрајана зграда на самиот брег на десната страна на Вардар, ја почнува приказната Савка.

Понова фотографија на зградата со приземје и два ката каде беше сместена Средна стручна женска занаетчиска школа која сега е куќа за живеење. Галаријата или подвозникот се гледа на десната страна од фотографијата

– Во 1938 година старата зграда ја урнаа и школувањето го продолживме во зградата до неа која и денес постои. Беше тоа зграда со приземје и два ката. На приземјето се наоѓаше канцеларијата на наставниците и една училница за учениците од прва година. На првиот кат се одвиваше наставата за учениците од втора и трета година, а вториот кат беше наменет за учениците од четврта и петта година. Во Петгодишната средна стручна женска занаетчиска школа се школуваа по десет ученици во секоја година, или вкупно околу 50 ученички во целата Занаетчиска школа.  За да се стигне до зградата на Петгодишната средна стручна женска занаетчиска школа требаше да се помине под подвозникот или галаријата како што нарекувале велешани над која минува пругата кон Скопје и кон Гевгелија. Често се случуваше, по големи дождови, да надојде Вардар и галаријата да биде под вода. Тогаш задолжително не се одржуваше настава, се сеќава Савка.

Петгодишната средна стручна женска занаетчиска школа била под покровителство на кралицата Марија Караѓоргевиќ која, според некои сведочења, често се интересирала за работата на школата.

Во времето на триесеттите години во Велес имало поголем број кројачки дуќани. Таму, меѓутоа, се шиело само за мажи.

-Во тоа време за жените се шиеше по домовите на шивачките каде тие ги „облекувале велешанки”. Меѓу попознатите шивачки беа Коста Гигова, Невена Никушова, Славка Ѓоргова и многу други. Ученичките по завршувањето на петтата година на Средната стручна женска занаетчиска школа најчесто работеа кај модните креаторки, рече Савка. 

Фотографијата на која се ученичките од четврта и петта година е направена во просториите на Фото-студиото Браќа Манушеви кое се наоѓало на главната улица, веднаш до некогашниот хотел „Круна”, дијагонално на сегашната зграда на Судот во Велес. Савка која има 94 години памети поголем број од нејзини соученички и речиси сите наставници.

Матурска фотографија снимена 1940 година во Фото-студиото Браќа Манушеви

Савка Тодорческа се сеќава на нејзините соученички кои се на фотографијата заедно со нивната класна раководителка:

-За името и презимето на првата ученичка (во горниот ред од лево кон десно) не можам да се сетам. Единствено знам дека беше ќерка на бавчованџии во Велес. До неа е Марија Теова, потоа Јелена на која презимето не и го паметам, но се сеќавам дека со семејството живееше под Којник. Во горниот ред се и Сава Саздова и Руиш Вели. Во вториот ред од лево кон десно се Ангелина, потоа Магдалена, за која се сеќавам дека ја викавме Магдалена на галичаните, Галаба Тодорова, Пакизе на која не и го паметам презимето, Николина Тепева, потоа сум јас, до мене  е  Марија Есмерова, па Костадинка чие презиме, исто така, не го паметам и Марија Тодорова. Ред подолу седат Вера Ѕикова, класната раководителка, наставничката Љубица Грчиќ и Македонка Костова. Во долниот ред по првата соученичка за која не можам ништо да се сетам е Илинка Петрова, а потоа е Донка Намичева, мојата другарка која сега живее во Велес и со која често пати се слушаме по телефон. По неа, во последниот ред е уште една непозната ученичка, рече Савка.

Таа се сеќава и за предметите како и на наставниците во занаетчиската школа.

– Директор на Занаетчиската школа во тој период е Ангелина Попадиќ сопруга на градоначалникот на Велес, Ангелко Попадиќ. Класната раководителка Љубица Грчиќ беше наставник по три предмети. Првиот беше цртање кроеви, вториот кроење и третиот шиење. Таа беше дојдена од Белград. Инаку во тој период веронаука ни предаваше попот Данаил, велешанец, српски јазик Загорка Каталиниќ која беше дојдена од Скопје, а историја ни предаваше Даница по потекло од Црна Гора. На крајот Љубица Јовановиќ беше наставник по предметот народен вез и практична работа. Овие наставнички предаваа на сите ученици во Школата од прва до петта година, рече Савка.

Неа и е особено драго да зборува за своите соученичи бидејќи детално се сеќава која од нив од кое семејство потекнувала, каде живеела.

– Руиш Вели и Пакизе, чие презиме не го паметам, живееја во маалото Црна џамија. Семејната куќа на Сава Саздова беше на левата страна на Вардар над паркот наречен Соколовац. Семејство на Јелена за чие презиме не можам да се сетам живееше под Којник. Марија Тодорова непосредно по матурата, 1940 година, ненадејно почина. Со семејството живееше, исто така, на Којник. За Марија Есмерова разбрав дека била мажена и дека живее во Битола. Николина Тепева за која знам дека е почината беше мажена за охриѓанец. Пакизе за чие презиме не се сеќавам знам дека 1952 година се исели и продолжи да живее во Турција. Со Галаба Тодорова и Донка Намичева долго време по завршувањето на средното образование бевме неразделни другарки. За жал Галаба Тодорова е почината. Единствена врска сега одржувам со Донка Намичева која денес живее во Велес. Вера Ѕикова која беше две до три години постара од нас се исели со родителите за Вршац. Илинка Петрова во 1952 година заболе од ТБЦ и замина на лекување во Софија. Не се врати. Таму и почина. Нејзиното почивалиште е во Софија бидејќи нејзините немаа можност да ја пренесат и да ја погребат во Велес.
Руиш Вели беше сопруга на познатиот политичар Ќамуран Тахир со кого имаа две деца, вели Савка.

Со наставничката по народен вез и практична работа Љубица Јовановиќ, Савка има невообичаена средба. Во 1962 година Савка се лекувала во Воено медицински центар во Белград.

– Бев во дворот на болницата. Во пресрет ми доаѓаше средовечна жена. Ми изгледаше познато. На неколку метри застанав спроти неа. Гледав во неа и таа во мене. Прва проговорив. Ја прашав дали таа некогаш била во Велес. Откако одговори потврдно јас и се претставив дека бев нејзина ученичка. Веднаш на Љубица и станала јасно дека спроти неа е нејзината ученичка која 1940 година ја завршила петтата година на Петгодишната средна стручна женска занаетчиска школа, рече Савка која имала слична средба и во 2005 година.

– За време на една посета на Велес разбрав дека во градот во исто време престојува Македонка Костова на гости кај нејзината сестра. Македонка беше мажена и живееше со семејството во Софија. Се сретнавме и долго, долго и на широко расправавме за Велес и нашата младост пред Втората светска војна. Многу години потоа во осумдесеттите години на минатиот век работев заедно со братот на Руиш Вели, Седат кој беше во раководството на Сојузот на синдикатите на Македонија.

Фотографијата што денес се наоѓа во албумите на двете соученички во Средната стручна женска занаетчиска школа, кои се во десеттата деценија од животот е споменот на нивната младост. На фотографијата мнозина, како што велат, ќе препознаат блиски роднини, пријатели, комшии, сограѓани…

Јосиф Џочков