Данов: Народна песна посветена на вистинитата велешка приказна за гемиџијата Милан и неговата љубена Стојна

Отсекогаш сум се прашувал како се создаваат народните песни и зошто опстојуваат со векови. Според познавачите прво треба да е одржан настан или да постоела личност, поврзана за настанот. Потоа наместо за настанот да се пишуваат приказни, кои набргу ќе бидат заборавени, народни гении пишувале песни кои ги вметнувале во колективната свест на народот.

Истражувајќи ја гемијата и приказните за неа, за луѓето градители, оние вистинските гемиџии, дојдов до една приказна која го одбележала велешкото минато, но и останала таму, заборавена и нераскажана. Така дознав дека оваа вистинита велешка приказна досега никој не ја забележал на хартија, иако нејзината содржина многу зборува за Велес, велешани и животот во велешките сокаци и маала.

Ова е приказната за Милан од Којник, човекот кој од мали нозе го изучил столарскиот занает, станал дурмаџија, а потоа како искусен мајстор, оформил своја тајфа и едно време градел и управувал велешки гемии до Солун. Тајфата броела дваесетина момчиња од Којник и Бузаана, маалски другари на Милан, каде и тој живеел со својата мајка во пристојна куќичка некаде помеѓу двете маала.

Тој отворил работилница на брегот на Вардар, кај Мало мовче, на местото наречено Врежот. Во најдобрите времиња, секојдневно, се изработувале и пуштале до Солун десетина гемии, со стока која велешките трговци ја продавале во Солун. На почетокот само како градители, а подоцна Милан и другарите се најмувале и како гемиџии кои ги управувале гемиите до Солун, низ вардарските води и сулини. Младите гемиџии ја управувале гемијата до Солун каде ја разглобувале и продавале како дрвена граѓа. Заработувачката била добра овозможувала на гемиџии штом се вратат дома, во Велес, да организираат богати „софри“ што траеле и по неколку дена. Тогаш се јадело и пиело, се трошело и имало за се` и за секого.

Токму поради ова причина, веројатно, Милан не се оженил млад. Тој успеал да застане на нозе како мајстор и како гемиџија а кога се свестил веќе имал 27 години што во тоа време веќе бил „стар ерген“. Затоа решил да се ожени и својата избраничка ја пронашол „спротива“, во влашкото маало, во куќата на Аџи Трајко, богат трговец со колонијална стока. Тој имал ќерка единица, се викала Стојна и била надалеку прочуена со својата убавина, но и познавањето на трговијата, есапите и математиката. Милан започнал тајна врска, во која и Стојна не била рамнодушна туку и таа се вљубила во Милан но, кришум од татко и. Стојна само тајно се гледала со Милан, во куќата на тетка и Маца, која се наоѓала до градскиот пазар.

Младите се сакале, а цел Велес веќе зборувал за нивната љубов. И како што се случува, Аџи Трајко последен разбрал. Иако бил лут што не му кажале веднаш, тој многу итро и вешто го испитал младиот Милан и дознал со кого си има работа. Бидејќи слушнал за него само добри работи, го поканил да се сретнат и да се договорат. Тогаш Аџи Трајко го поставил условот, Милан да се ожени со Стојна но да биде домазет во неговата куќа. Милан прифатил со тешко срце, откако мајка му го охрабрила да си оди по среќата!

Милан направил голема свадба; ги канил сите негови другари – гемиџии, но и „половина“ Велес, што се вели. На свадбата три дена свирела велешката чалгија, а се споменува бројка од дваесеттина печени јагниња, десетина бравови, неколку телиња како и „испиени 200 оки вино и ракија“.

Среќата била голема кога им се родил син, кого го крстиле Трајче ( да трае!). Аџи Трајко бил пресреќен што внук му трча по куќата и што името негово му го ставиле, па решил целиот имот да им го отстапи на ќерката, зетот и секако на внукот. Приказната понатаму вели дека Милан не ја заборавил мајка му. Тој и ветил дека „внук ќе и седи во скутот“ и тоа го направил. Кога се родил синот, Милан со фамилијата, чалгијата и другарите, со неколку пајтони дошле во маалото. Таму повторно направиле веселба, а внукот Трајче пресреќната баба долго време го држела и го играла во скутот.

Тоа е приказната, изворно прераскажана. Но, токму таа ме поттикна да ја прераскажам и да ја запишам во форма на стихови, во песна срочена како „Велешки мерак“. За прв пат јавно ја објавувам:

Велешки мерак

Ах, што мерак имам мамо, ах што мерак имам,
ах, што мерак имам мамо женет јас да бидам,
женет јас да бидам мамо, во влашкото маало.
Таму си заљубив мамо, таму си заљубив,
убавото Стојне мамо, љубов ми возврати,
само мене љуби мамо, срцето и пати.
Аџи Трајко дава мамо, пари неброени,
пари неброени мамо, стока немерена,
внуче да му трчка мамо, од ќерка порода.
Свадба ќе направам мамо, свадба ќе направам,
другари ќе канам мамо, сите Којничани,
сите Којничани мамо, сите гемиџии.
Тие ќе донесат мамо,чалгија да свири,
Тончовата тајфа мамо, на чардак да седи,
се` велешки песни пеат, песни за душата.
Ах, што мерак имам мамо, на Којник да шетам.
на Којник да шетам мамо и по Бузаана,
со млада невеста мамо и машка порода.
Кај тебе да дојдам мамо, внуче да си видиш,
внуче да ти седи мамо, в скутот да го држиш,
в скутот да го држиш мамо, старост да си видиш.

Дали вака се создаваат велешки народни песни? Веројатно да. Јас не сум врвен музичар и песната сам си ја потпевнувам. Засега само за себе, но ако некој ја бендиса, слободно нека и напише музика, народна, со велешки призвук, па така можеби песната и настанот кој е опеан, ќе станат нераскинлив дел од пишаната и испеана велешка традиција и култура.

Јас мислам дека вака се создаваат велешките народни песни. Можеби грешам, ама без намера.Јас сум тука некаде, низ Велес, па ако ме видите слободно пристапете и споделете го со мене Вашиот велешки момент.

Љупчо Данов