30 години oд озвучување на осветувањето на водите во Вардар и фрлањето на крстот во Велес

Вчера, сабота на 19 јануари 2019 година, на Мало мовче во Велес се случи еден редок јубилеј, поточно 30 години од озвучувањето на манифестацијата на христијанскиот празник Водици или осветување на водите и фрлање на крстот во река Вардар. Точно на овој ден во 1989 година, започнавме со озвучувањето. Имено тогаш, во таа година Прота –ставрофор Стојко Ристовски ме повика мене, Љупчо Данов и мојот покоен пријател Илија Чадиев од „Голди Радио“ и не праша дали би можеле да го озвучиме настанот кој има долга традиција во градот.

И јас и Илија Чадиев прво одговоривме дека немаме доволно јака опрема за такво нешто. На ваквиот наш одговор прота Стојко мудро се насмеа а потоа ни соопшти дека тој веќе набавил се што е потребно од опрема. Крстот требаше да се фрли од балконот на зградата на Повардарската епархија,а целокупната апаратура за озвучување Прота Стојко ја имаше донесено од странство и во тоа време беше една од најдобрите разгласни опреми во Велес.Имаше 8 канален миксер,појачувач со 2 х 400 вати јачина и четири звучни кутии „ ПИ-ВИ“ со 4 микрофони и сталки .

Но, Прота Стојко ни постави еден услов. Требаше да го обезбедиме репертоарот на кој се наоѓаа најубавите староградски македонски народни песни кои би се емитувале пред почеток на настанот.

Бидејќи во тоа време немаше многу компјутери и интернет, се работеше со аудо касети и декови во тогаш водечки медиуми во градот јас и Иле моравме добро да се потрудиме да ги набавиме и снимиме сите барани песни, напишани на спсок.

И ден денес го чувам и пуштам тоа ЦД со истите стари песни кои всушност се вечно популарни и многу слушани. ЦД-то започнува со „Море сокол пие вода на Вардарот“, песна која стана препознатлив и нераскинлив лајт мотив на настанот. По одржувањето на настанот неверојатно голем број на Велешани се јавуваа и бараа примерок од ЦД-то за да го имаат а јас не можам точно да избројам колку пати сум го преснимувал и умножувал.

Прво да споменам дека и пред 1989 година од Стариот Мост, некаде во седумдесетите години , крстот се фрлил во Вардар, но за озвучување немало ниту збор. За тоа бил заслужен тогашниот владика дедо Михаил. Настанот поминал скромно, со мал број учесници и посетители.

Од 1989 г. веќе се беше организирано,објавено преку медиуми и градската традиција во Велес продолжи како манифестација што збира илјадници граѓани на бреговите на Вардар токму во централното подрачје околу зградата на Епархијата Повардарска и мостовите по кои е препознатлив Велес.
Една година дури вршевме и директен радио-пренос преку „ Радио Голди“. Имено, МПЦ закупи посебна телефонска линија преку која аудио сигналот се носеше до студиото на „Радио Голди“ од каде се емитуваше насекаде до каде допираше сигналот на радиото.

Историски гледано низ градскиот времеплов, фрлањето на крстот од Малото мовче е практикуван многу одамна. Пред Втората светска војна, во 20-те и 30- те години редовно биле осветувани водите на Вардар и бил фрлан Светиот крст на празникот Водици. Според искажувања на стари Велешани и кога Вардар носел „синии“ (санти мраз), редовно имало велешани кои влегувале во водата и го ваделе крстот.
Познато е дека еднаш и не успеале да го пронајдат!

Многу пати, свеченото фрлање на крстот се одржувало и во пафингото на храмот „Св.Пантелејмон“.Од овој период е познато дека најмногу пати крстот го фатил Котето од Којник.

По 1945 година извесен период ова традиција не се одржувала. Потоа, некако срамежливо, свештените лица скромно ја возобновиле традицијата и тоа со осветување на вода и фаќање на крстот во аранија, во дворот на црквата „Св.Пантелејмон“. Според кажувањата на мојот покоен чичко, кујунџијата Киро Манчев, кој долги години беше член на Црковниот Одбор на овој највелелепен духовен храм, фрлањето на крстот се правел во аранија, собирал 10-15 верници кои ќе ги засукале ракавите и го фаќале крстот. Инаку, во тоа време кажуваат дека Ицо Картуш од Мегдан бил човекот кој редовно го фаќал крстот.

Освен Ицо Картуш , еден од најредовните сепак , кога фрлањето на крстот е во прашање беше Киро Папазов.

Тој порано се мачкаше со китово масло,тренираше и посебно се подготвуваше па затоа постигнуваше резултати и денеска го спомнуваме како Велешанецот со најбројни учества и фаќања на Светиот Крст. Исто така тој редовно учествуваше и во подготовките на настанот.

Првите неколку години имаше по 10- 15 пријавени за фрлање по крстот, а последниве години има и по 100 –тина заинтересирани Велешани.

И низ сите години никогаш не се случило на Војордан во Велес да има некаква несреќа па затоа Велешани се уверени дека на тој ден Господ ги чува и натпреварувачите. Ретко кој од нив се пожалил на здравствени проблеми по чинот на фаќањето на крстот.

Исто така интересно е што на Водици – Војордан многу пати огревало сонце но имало и дожд, времето било и кочан ладно со мраз. Но , Велешан по навикна, секоја година во огромен број се посетители, збирајќи се на бреговите на реката, на мостовите,па и качувајќи се дури и на мансардите на зградите од комплексот Чешел како и на Градскиот саат. Манифестацијата има статистика во која постои податок за присуство и над 10.000 посетители.

Освен Велешани неа ја проследиле и Премиери, Министри, Амбасадори, Градоначалници како и други видни гости. И секогаш настанот поминувал во најдобар ред. Никогаш на овој ден не се расипала и откажала техниката,се било во ред ,а Велешан и организаторот биле задоволни.

Една година се фрлаше крстот од мостот „Гемиџии“ или Нов мост , па наидовме на проблем со довод на електричната енергија до техниката.Тоа го решивме со многу надоврзани електрични кабли, преку стотина метри, и се приклучивме на електричната инсталација на семејството на Орданче Тутунџиев, чии дом се наоѓа веднаш до мостот на брегот на река Вардар. Малку ни беше непријатно но, немаше друго решение за напојувањето со електрична енергија, па тропнавме на неговата врата.Тутунџиев срдечно не пречека, бидејќи беше празникот „Свети Јован“ и неговиот именден. Брзајќи на тој значаен ден морам да бидам искрен и да напишам дека воопшто не помисливме. Но и покрај славењето на именденот тој веднаш обезбеди се што е потребно па дури и не почести како свои гости.

Во сите години, додека помагавме во организацијата на Водици од кого да побарвме помош, секој Велешанец излегуваше во пресрет независно дали станува збор за приклучок на електрична енергија, помош околу пренесувањето и поставувањето на опремата. Помагаа и млади и стари Велешани. Имаше и барања од видот „Пуштете погласно, погласно!„ но,сепак се беше коректно прифатено. Освен јас и Илија Чадиев, како соработници во организацијата на манифестацијата се појавуваат и Илчо Тасков, мој стар пријател и соработник, како и Лазе Ацков, Крсто Џгуров, Мето, Тучето и многу други на кои во моментов не можам да се сетам, нека ми простат затоа што секој пат има потреба од луѓе за помош и работа!

И постојано штом Литијата доаѓа од правец на црквата „Свети Спас“ до Стариот мост,ние ја запираме музиката за да се чуе песната што ја пееја свештениците и граѓаните.

Затоа на крајот ќе додадам дека традициите се убава работа,особено кога се има верба. Верниците се собираат на овој ден и влегуваат во водите на Вардар ,бидејќи веруваат,имаат верба , ја сакаат и ја покажуваат својата љубов кон христијанството и Македонската православна црква.

И ќе завршам со оваа реченица:: традициите се да ги почитуваме и продолжуваме. Кој ќе дочека, нека го прослави педесетиот, па и стотиот јубилеен настан на осветување на водите и фрлањето, фаќањето на крстот на Водици.

Љупчо Данов