Кој е Радул Богдановиќ, по чија рецептура се произведуваше прочуениот „Велешки вињак“?

11.04.2021

Велат ,,Светот е мал, а добриот збор надалеку се слуша“. И навистина е така. Еве зошто. По објавениот текст со наслов „ И Јосип Броз Тито го дегустираше познатиот „Велешки вињак“ од Бор, Република Србија, ми се јави Божидар Богдановиќ. Неговиот татко, Радул Богдановиќ во винарската визба на агро гигантот „Лозар“, познат во југословенски рамки, го подготви признатиот „Велешки вињак„. Господин Богдановиќ ми напиша:

„Почитуван господин Данов,

Вчера вечер мојата колешка Стојанка, поточно Стојна од Велес, ми го испрати линкот од текстот објавен на веб порталот „Дума.мк“ за велешкиот вињак. Од текстот прв пат разбрав дека тој се пиел и кај Тито, на Дедиње во Белград. Тоа не го знаеше ниту моето семејство, поточно родителите и брат ми. Ви испраќам кратка биографија и податоци за мојот татко. Тешко e ова лето, поради пандемијава, да се видиме во Велес, за кој ме врзуваат многу убави спомени. Повремено се слушам со Стојанка, со Тоце и со Љубе, мои колеги од Велес, од Металуршкиот факултет во Скопје. Мојот колега Стојан Димовски –Тоце има големо лозје кое го подигна со совети на татко ми Радул. Веројатно советите помогнале бидејќи тој произведува убаво црно и бело вино, асталско грозје како и јапонски јаболка.

Со почит,

Божо Богдановиќ, Бор

Ова е текстот од првата емаил порака на Божо Богдановиќ по која следеше нашата преписка и од неа текстот што можете да го прочитате. Тој ја содржи новинарската приказна посветена на неговиот татко Радул, создавачот на пијалокот „Велешки вињак“. 

„Поточно, татко ми направи коњак, извонредно вкусен и препознатлив, кој можеше да се мери и со најдобрите, во тоа време, француски коњаци. Но, бидејќи името „коњак“ беше заштитен бренд, во тоа време мораше да се смисли ново име на пијалокот и беше избран брендот „Велешки вињак“ со кое беше пласиран на пазарот“, напиша Божо.

Според испратените податоци неговиот татко Радул Богдановиќ е роден 1910 година во селото Саставак кај Књажевац, во Република Србија. Неговиот дедо Богдан уште пред Втората световна војна имал винарија и 4,5 хектари под лозови насади. Дедото Богдан го испратил синот Радул во Буково, крај Неготин, во соседна Србија да учи Земјоделско училиште, на отсекот лозарство.

Божидар Богдановиќ

„Татко ми, во 1926 година го завршил средното училиште и се вратил во родното село кога дедо Богдан му понудил да остане и во селото Саставак да ја прошири винаријата. Татко ми не прифатил туку заминал во Књажевац каде договорил да се направи голем, задружен подрум. Така дедо Богдан со неколкумина побогати Књажевчани и татко ми Радул ја основале задругата „Џервин“ според името на ридот над градот Књажевац. Потоа татко ми Радул ангажирал Германец од Смедерево, кој бил енолог, со чија помош го стартувале производството на 150 вагони со грозје во винаријата во 1927 година. Германскиот енолог, за несреќа, починал наредната година додека татко ми морал сам да ја спроведе бербата. Тоа набргу се дознало како информација низ целата тогашна Југославија.

Потоа Радул наредната година заминал на стручна екскурзија во Франција па ја напуштил задругата „Џервин“. По една деценија, на почетокот на Втората световна војна, се вратил во Књажевац на старото работно место во задругата но набрзо морал повторно да замине, поточно да пребега во Сокобања во составот на партизанските единици затоа што добил дојава дека е баран и ќе биде стрелан од окупаторската, германска војска. Во партизани не фатил оружје, бидејќи го чувале како стручњак за вино и по една година поточно во 1944-та бил избран во Комитетот за земјоделие на Тимочка краина. Во меѓу време се оженил за мојата мајка Нада и наредната година јас сум се родил.

Тогаш татко Радул се вратил во задругата „Џервин“ и успеал да го прошири винскиот подрумот на 250 вагони вино, по негови скици и нацрти. Започнал производство на најквалитетното вино ,,Хамбург“ што се служело во „Белиот дворец“ на Дедиње, од страна на Јосип Броз Тито , но и на Англискиот двор. Тогаш дошло до нагло зголемување на насадите со лозја, па лозарството станало основна земјоделска гранка во општината Књажевац.

Само татко ми насади површина од 4 хектари под лозја, а прачките сам ги калемеше. Дома сите спиевме во една соба, додека во останатите што ги нарекуваше калемари ги одгледуваше и негуваше калемените садници.

Во време на берба колоната на воловски запреги со кошеви грозје достигнуваше и 1500 метри! Татко ми произведуваше повеќе од 100.000 садници годишно за продажба. Во 1954 година еден месец присуствуваше на стручно усовршување во Франција. Прв во Југославија започна да користи вакумски апарат за концентрација на шира, на пониска температура.

Но, бидејќи не беше член на КПЈ, можеше да биде само Управник на подрумот, а никако Генерален директор на ,,Џервин“. Не беше подобен за тамошните власти. Тие го мразеа , но и почитуваа истовремено. Вршеа притисоци, како кога го истераа мојот постар брат Душан од Гимназија, бидејќи не ја сакал предвојничката обука, па иако беше добар ученик , му наредиле шест двојки за да го отстранат од гимназијата. Брат ми потоа заврши во Белград и Гимназија и Технолошки факултет.

Сепак никој на татко не можеше да му ја деградира стручноста и огромните енолошки знаења што придонесоа во 1964 година,како еден од пет врвни југословенки стручњаци, да замине во Тунис и да ја формира државната Туниската винарска индустрија токму од винариите што биле национализирани, со вкупен капацитет од 2500 вагони вино на годишно ниво. Таму Радул учествувал во неколку берби и му било предложено да остане за месечна плата од 5000 долари. За споредба, тогаш толку чинеа два автомобили „мерцедес“, што за него не беа предизвик бидејќи тој се врати во Књажевац и заработуваше месечна плата од 70 долари.

Татко ми со децении им продаваше вино на тогашните брендови „Навип“ и „Словин“, но поради недоразбирање со тогашниот Генералниот директор на „Џервин“ даде отказ и ја прифати понудата на директорот на „Навип“, Ацо Анѓелковиќ од Призрен. Мислам дека за него предизвик беа големите насади со лозја и винскиот подрум на „Навип“ во кој се произведуваше виното „Слозберг“ што татко Радул го извезуваше во количини над 100.000 шишиња на годишно ниво, само на германскиот пазар. Тој беше главен технолог и во погоните на „Навип“ во Врање се до 1967 година кога се врати во Земун, главното седиште на „Навип“ и на крајот на годината се пензионирше“, напиша неговиот син Божо Богдановиќ.

Радул Богдановиќ – создавачот на рецептот за производство на „Велешки вињак“

Од тука започнува „велешката пензионерска и професионална приказна на Радул Богдановиќ“. Ја иницира тогашниот Генералниот директор на АК „Лозар“ од Титов Велес, Трајан Николов, со кого Радул Богдановиќ добро се познавал. Николов му пишува на Богдановиќ и му испраќа покана да го создадат винскиот подрум „Лозар“ а Богдановиќ не се колеба туку веднаш прифаќа и со семејството, во 1968 година, се преселиле во Велес.

„ Јас од Бор, каде студирав на Металуршки факултет се испишав за да се запишам на истиот факултет во Скопје. Дипломец сум како петти студент на генерацијата составена од 65 до 70 студенти. Прво да спомнам дека многу често одев во винскиот подрумот на АК „Лозар“. Таму го стекнав како пријател Јанко, главниот инженер – технолог. Татко ми имаше договор за плата во висина на пензијата иако работеше со половина работно време. Но, во време на берба, Радул не можеше никој да го извлече од подрумот ниту по 16 часа. Тоа беше причина Генералниот директор Трајан Николов да му прати кревет и опрема да може малку и да си прилегне! Како сега се сеќавам на реакциите на мајка ми, која од досада навезе преку 20 гоблени! Но татко тоа и не го гледаше, немаше време бидејќи во неговиот ум единствено се бараше начин како да се подигне квалитетот на родот и која фирма подобро ќе го плати“, напиша Божидар Богдановиќ.

Без проблеми, скоро целото производство од годишните реколти на виното на АК „Лозар“ се продавале на „Словин“ и „Навип“ и мал дел се флаширал за потребите на пазарот поточно трговската мрежа во Велес. Но двоецот Богдановиќ – Николов повторно не бил спокоен. По започнатиот процес за производство на ракија останува комењето и тука нешто ги поттикнало да пробаат да создадат нов производ.

„Анализираа, пресметуваа, подготвуваа планови и „скроија“ стратегија дека од велешкото виногорје може да произведуваат коњак. По една завршена берба, кога доаѓаше време за одмор, двоецов не покажа интерес за одмор. Се фатија и почнаа да варат, ова по велешки, ракија од комењето. Татко Радула велеше дека пак ќе го снема од дома затоа што мора концентрирано да се посвети на некоја идеја за нов рецепт. Дури кога ја извадија првата количина дознавме дека со Николов произвеле вињак ! Како што реков, тоа всушност беше коњак што поради веќе постоечкиот бренд одлучија да се вика „Велешки вињак“.

Тргна добро и брендот „Велешки вињак“. Се прочу и прошири надалеку. Го знаеше цела Југославија, а богами и многу познати винарии од Радула се распрашуваа за рецептот! Тој не го даде. Максимално одговорно го почитуваше склучениот договор со Николов и со АК „Лозар“ од тогашен Титов Велес. Трајан и Радул домаќински го водеа АК „Лозар“ и винскиот подрум. Често знаеја двајцата одеднаш службено да заминат во Белград и да се вратат во Титов Велес гладни! Сега тоа е незамисливо.

Татко ми дозна во 1976 година дека пропаѓа ,,Џервин“ и веста го примора да остави се и да се вратиме во Књажевац. Мајка ми Нада почина во 1996 година додека татко Радул, на 95 годишна возраст, во 2005 година.

Целиот негов живот беше посветен на производство на квалитетни вина и облагородување вински сорти. Тој велеше дека го нервира тоа што кај нас во Југославија квалитетните сортни вина и „измешаните“ се продаваат по иста цена!“, додаде Божо Богдановиќ.

Толку од Божо, мојот непознат пријател на кого му порачувам дека е секогаш добродојден во Велес на разговор, на пастрмајлија, но и на добро велешко вино кое ќе го дегустираме заедно.

П.С : Божо Богдановиќ е велешки зет. Во 1971 година се оженил со велешанката Благородна Родна Брчкова и станале родители на ќерката Надица. Благородна Радуловиќ дипломирала на Правен факултет и е почината во 1990 година. Нивната ќерка Надица од 1995 година живее во Велес , а повремено и во село Голозинци со сопругот Диме Димовски со кого се родители на две ќерки. Тоа драги мои е приказната за таткото на Божо, Радула, човекот кој му го подари на Велес најголемиот бренд меѓу жестоките пијалоци. Овој пијалок одамна не се произведува, го нема, но приказната за него остана. Можеби, однекаде повторно ќе се појави, ќе потече, а дотогаш, ако имате некое шише „велешки вињак“ тргнато „настрана“, кријте го љубоморно бидејќи покрај другото, тоа е дел од историјата на Велес. Наздравје!

Вашиот истражувач и хроничар
Љупчо Данов