Гардијан: Ако Грција не го реши спорот со името, тоа ќе и наштети на ЕУ

Ако долготрајниот спор меѓу Грција и Македонија за името на последната не биде решен пред следниот самит на ЕУ за Западен Балкан во мај, тоа ќе доведе до двоен пораз: амбициите на Македонија ќе бидат скршени и ќе бидаат урнати напорите на Брисел да го зема сериозно под свое регионот . Ветувањето за членство во Европската унија во земјите во регионот е добредојдено, но Русија, Кина и Турција можат да создадат друга нестабилност. Голем број фактори го направија Балканот центар на внимание, и не само бегалската криза која длабоко го потресе регионот.

“Втората светска војна е завршена, но Првата се уште не е”, се зборовите на висок турски претставник со кого неодамна се сретнав во Анкара. Тој зборуваше за Блискиот Исток, но неговиот коментар беше таков што тој можеше да се слушне и во Москва, Киев или на Балканот за да ја опише состојбата на европскиот континент.

Единствено место каде што не можам да чујам ваков коментар е Брисел. Причината е што Европската Унија сеуште не е подготвена да живее во свет во кој се враќа геополитика – во која владите и голем дел од општествата се опседнати со граници и територии и имаат тенденција да утврдат успех не толку од економскиот раст, туку со национална гордост. Ова се разигрува денес во Западен Балкан, каде капацитетот на ЕУ да мисли и делува како геополитички играч е подложен на сурово искушение.

Претходно овој месец ЕУ ја претстави новата стратегија за Западен Балкан.

Во неа се поставува за цел промовирање на реформите во Србија, Црна Гора, Босна и Херцеговина, Косово, Македонија и Албанија преку продолжување со изгледите за членство. Бриселските институции кои се наоѓаат во виорот на популистички подем, се однесува на повеќето земји од ЕУ, сега се чини дека имаат храброст да повторат дека ветувањето за членство е изводливо.

Еден балкански виц најдобро го опишува ставот на луѓето кои чувствуваат дека ги оставиле да чекаат предолго: КОга ќе стане збор за членство во ЕУ, разликата помеѓу песимисти и оптимисти е дека оптимистите веруваат дека Турција ќе се приклучи во текот на албанското претседателство на ЕУ, додека песимистите веруваат дека Албанија ќе се приклучи за време на турското, што значи – никогаш.
Брисел со право ја објаснува состојбата на статус кво како не одржлива. Но, без никакво следење, на овој заклучок може да создаде нестабилност во регионот. Она за што ЕУ најмногу треба да се плаши, е повторување на украинскиот сценарио во кое владината поддршка за европските аспирации предизвикува реакција од противниците на проширувањето (читај Русија), наместо да се обединат европските влади околу проектот.

Многу фактори доведоа до заздравување на Балканот – не само последната бегалска криза што длабоко го потресе регионот. Се зголемува моќта за поголема интеграција, по периодот во кој ЕУ стана позната како организација која даде малку пари и беше поврзана со голем број детали. Едно охрабрувачки, иако со малку забележлив развој беше неодамнешната ратификација на договор за пријателство меѓу Бугарија и Македонија – две земји чии односи одамна беа проблематични, главно за прашањата на малцинствата. Со овој пробив, тие сигнализираа дека дојде време да се бараат решенија за некои од проблемите во регионот. Но, со цел ЕУ да ја оствари својата амбиција да го трансформира регионот, таа мора да биде свесна за важните геополитички промени што се случија.

Во 2003 година, кога ЕУ првично и вети членство, немаше сомневање дека иднината на регионот ќе биде европска. Русија погледна главно на Балканот како транзитна зона за извоз на енергија на пазарите во Западна Европа. Амбицијата на Москва тогаш беше да се задржи некое влијание наместо да се натпреварува со Брисел. Пред петнаесет години, Турција беше ентузијаст во врска со нејзините шанси за пристап во ЕУ. Како резултат на тоа, таа ја истакна својата политика за Балканот да ја демонстрира сопствената стратешка вредност за Европа.

Тогаш никој не зборуваше за Кина на Балканот.

Денес геополитичката конкуренција е голема. Кина ќе стане број еден странски инвеститор во Србија оваа година. Плановите за изградба на високо-брзински железнички меѓу грчкото пристаниште Пиреја и Будимпешта, во Белград, имаат огромна вредност за Кина, која ја спроведува трговската рута “Една зона, еден пат” меѓу Азија и Европа. Кинезите се надеваат дека Западен Балкан ќе бидат конечно интегриран во европскиот единствен пазар, иако Кина не брза, за да можат инфраструктурните проекти да ги почитуваат правилата на ЕУ.

Ова поставува многу прашања. Дали ЕУ треба да изврши притисок врз Западен Балкан да ги прифати своите правила сега или подоцна? И дали ЕУ е подготвена да понуди компензација доколку овие земји ако на крајот ги загубат кинеските инвестиции како резултат на интеграцијата во ЕУ?

Пристапот на Русија исто така се промени

Брисел не треба да има шпион во Кремљ, за да знае дека Москва ќе стори сé за да спречи Македонија да се приклучи кон НАТО – не поради стратешкото значење, туку поради нејзината симболична вредност. И европските политичари мора да бидат свесни дека ако долготрајната спор меѓу Грција и Македонија (за името на последната) не биде решен пред следниот самит на ЕУ за Западен Балкан во мај, тоа ќе доведе до двоен пораз: амбиции на Македонија ќе бидат скршени и напорите на Брисел да биде сериозно во регионот ќе се урнат Балканскиот регион е местото каде што Русија може да работи за дестабилизирање на ЕУ и тоа со многу ниски политички трошоци за себе, како во паричен однос, така и од гледна точка на ризик од конфронтација со САД.

Значи зависи од европската дипломатија како да ја убеди Москва дека ескалацијата на тензии нема да биде во нејзин интерес. Дали ЕУ е подготвена за ова? Потоа ја имаме Турција, земја чии односи со ЕУ се историски ниски. Сé уште не е јасно како претседателот Реџеп Тајип Ердоган ќе ги игра своите картички во Западен Балкан. Додека Анкара се обидува да го изгради своето влијание меѓу муслиманските заедници на Балканот, Москва го користи своето влијание врз православните христијани.

Може ли Русија и Турција да ги координираат своите политики, исто како што се обидуваат да направат во Сирија? Ако ЕУ полека реагира на овие нови геополитички реалности, нејзината стратегија за Западен Балкан ќе заврши со пораз.

Иван Крастев е претседател на Центарот за либерални стратегии, со седиште во Софија. Коментарот беше објавен во весникот Гардијан. Насловот е изменет.