Јубилеј: 45 години царинска испостава во Велес
Во седумдесетите години на минатиот век велешкото стопанство беше едно од најдобрите не само во Македонија туку и пошироко во тогашна Југославија. Брзиот раст доведе производите на водечките компании како „Порцеланка“, „Свилара“, „Димко Митрев“, АК „Лозар“, „Ветекс“ и многу други, покрај на домашниот да се продаваат и на странскиот пазар. Токму увозот и извозот на суровини и репроматеријали ја наметна потребата од отворање на Цринска испостава во Титов Велес.
Со отварањето на испоставата службениците царници повеќе не доаѓаа од Скопје за да царинат во градот.
Од денот на отварањето на Царината во Титов Велес поминаа 75 години. Информациите на Владо Диневски, цариник во пензија, поранешен раководител во испоставата во градот, беа клучни да го напишам овој текст државната институција која со своето постоење и работа одигра голема улога за уште побрзиот развој на титоввелешкото стопанство.
Според Диневски, во 1972 година во Титов Велес постои шпедитерска куќа „Макошпед“ во која прво вработени биле Чочков и Зарезанкова. Една година подоцна и „Фершпед“ отвори шпедиција вработувајки ги Орце и Марјонка за подготвување на царински документи. Тоа е време кога Царинската управа во Скопје беше дел од Сојузната управа за царини на Југославија во Белград кога директор е Кемал Тарабар а заменик директор Димитар Алексиевски (1970-1978 год.). Управник на Царинарница Скопје беше Андреа Андреев, по потекло од тогаш Титов Велес.
– Царинската испостава во Титов Велес формирана е во 1974 година. Дипломираниот правник Божидар Ончев беше именуван за шеф, Љубомир Габеров кој имаше работно искуство во Царинската испостава во Скопје за Виш цариник додека цариник од Сежана, во тогашна Република Словенија, Боривое Петровиќ беше распореден за цариник во Титов Велес. Тој по потекло беше од Битола. Најтешко му беше на Ончев кој требаше да ја организира работата на испоставата која освен нашата ги покриваше и општините Кавадарци и Неготино. Работа колку сакаш затоа што освен секојдневните увозно – извозни обврски на претпријатијата во етапи, од Русија, пристигнуваше целокупната опрема за термоелектраната „Дуброво“. Документите ги подготви „Фершпед“ додека царинењето го извршуваше штотуку формираната испостава на царината во Титов Велес. Започнувајќи од 1974 и се до 1979 година се царини винаријата „Тиквеш“ голем македонски увозник на фирмата „ Tanc Pau Raun“ од Германија. За неа документите ги подготвуваше „Макошпед“, се разбира царинскиот дел го превзеде титовелешката испостава. Потоа беа царинети Оранжериите во Градско на АК „Лозар“, увезена, етапно, од Холандија од фирмата „VoskanaEdnVrrilin “. Документацијата за увозот на оранжериите ја подготви „Макошпед“, се присети Диневски.
Во ова време Царинската испостава на Титов Велес е сместена во поранешната така наречена „Грудна болница“, објектот што се наоѓа од левата страна на поранешната Топилница за олово и цинк.
– По дванаесет години, поточно, на 11 декември 1986 година, испоставата ја добива новата зграда која се наоѓа во непосредна близина на Железничка станица. Тогашната Царинска управа во Скопје го гради објектот, од сопствени средства, и во македонски стил. Во 1992 година започна компјутеризација на испоставата што овозможи за една година комплетна електронска изработка на сите документи потребни за царинење, додаде Диневски.
Тој се сеќава на моментот на формирање на Царинската управа на Република Македонија.
– До 14 април 1992 година Царинската испостава се водеше под Царинската управа на Југославија во Белград. На овој датум Собранието на РМ донесе Закон за формирање на Царинска управа на Република Македонија. За прв директор беше избран Димитар Бузлевски“ рече Диневски.
Пред распадот на Југославија, поточно во 1989 година, голем број заинтересирани стопанственици во тогашните три градови Титов Велес, Кавадарци и Неготино, инсистирале изградба на уште една испостава во вардарскиот дел на Македонија. Локацијата сепак останала во титовелешката општина поточно во месноста „Ашауа“, веднаш до мотелот „Македонија“ на автопатот Титов Велес – Градско.
– Тогаш, за оправданоста за отварање на нова испостава во месноста „Ашауа“ извадив податок за превозот на увезена и извезена стока од велешкото стопанство во предходната година. Фактичката состојба зборуваше дека постоечката испостава за дванаесет месеци царинела 12.868 вагони и околу 380 камиони со разновидна стока без притоа да ги земам во предвид податоците од така наречените „дневни пратки – збирни пратки“ со кои севкупно работата изнесуваше од 450 до 500 милиони кг стока. Барањето на тогашните директори, меѓу нив најупорен на тогашен хотел „Интернационал“ не се оствари. По неколку години приликите во превозот на стока се изменија. Освен со воз во увозот и извозот влезе камионскиот превоз. Во тие години Транспортното претпријатие „Транс Велес“ имаше на „тркала“ околу 240 камиони кои крстареа како низ тогашна Југославија така и низ Европа. Претпријатијата работеа, произведуваа, готови производи и имаа потреба од увоз на суровините и репроматеријалите но и извоз на стока. Е тогаш, отприлика 15 години подоцна, се отвори царинска испостава во „Ашауа“ која и денес сеуште функционира како Испостава во која многу ретко се царини вагонски увоз-извоз. Градот доби и трета и тоа во дворот на тогашната Металската индустрија „Брако“. Сепак сака да кажам дека не треба да заборавиме дека најголеми производители – извозници на готови производи и увозници на суровини во титоввелешкото стопанство беа Топилницата, фабриката за вештачки ѓубрива ХИВ, „Порцеланка“ и Крзнарата „Димко Митрев“, додаде Диневски.
Сепак најголем извозник и увозник во овој период на титовелешкото стопанство беше Топилницата.
– Топилницата за олово и цинк „Злетово“ почна со работа во 1974 година како најголем извозник на олово, цинк, кадмиум и други метали и во исто време најголем увозник на олово-цинкови концентрати. Секој увоз од страна на Топилницата беше со голема вредност, во големи количини пристигнуваа суровините, од најразлични држави во светот. При крајот на 80-тите години Топилницата имаше увоз-извоз од околу 250.000 до 300.000 тони на стока. Увезуваше кокс, цинкови и оловни концентрат, а извезуваше олово, цинк, сулфурна киселина, кадмиум, сребро и злато. Ќе напоменам дека најголема количина од стоката што се увезуваше беше по системот „доработка“. Хемиската индустрија за производство на вештачки ѓубрива „Велес“ почна да се гради се гради во 1974 година за четири години подоцна да почне со работа додека во 1980 година со полн капацитет. Во тоа време ХИВ увезуваше и извезуваше околу 150.000 тони на основни суровини фосфат, калиум хлорид и калиум сулфат, уреа и амоњак од Јордан и од Мароко. Сулфурната киселина, која беше основна за производство на вештачко ѓубре, ХИВ ја добиваше од Топилницата како нус производ. Извозот на готово ѓубре беше во разни формули. За Фабриката во Прахово се транспортираше „силико флуроводна киселина“, за која ние како царинска испостава немавме надлежност, впрочем и за повеке видови на ѓубре. Фабриката за порцелан „Борис Кидрич“, која е изградена и пуштена во работа во 1954 година, имаше најразновиден увоз. На пример кварцен песок од Полска, Чехословачка или Русија а останати суровини од Италија и од Германија. Пред распадот на фабриката се увезе нова линија за производство на плочки. Увозот се оствари по основ на „кооперација“ од Италија и во Порцеланка дојде во шест камиони. Тогаш раководител за увоз беше Славејко Ботинов. Ова го напоменувам како клуче аргумент поради тоа што тие што ја купија фабриката си го препишаа дека тие во увезле. Фабриката извезуваше порцелан во Грција во втората половина на 1990 година. Крзнарската индустрија „Димко Митрев“ имаше големи количества на увоз-извоз пред се на кожа и кожни производи. Фабриката за конци „Ветекс“, увезуваше памук, а извезуваше конци за конфекција. АК„Лозар“ извезуваше земјоделски производи, вино во цистерни, а Талкова „Димче Мирчев“ извезуваше талк за козметичката индустрија. Свиларскиот Комбинат „Нонча Камишова“ извезуваше текстилни производи, а работеше и „лон“ систем за газди од Германија и од Австрија. „Југотутун“ извезуваше тутун, фабриката за масло „Благој Ѓорев“ увезуваше сурово масло и масти за производство на маргарин. „Жито Вардар“ увезуваше пченка, за фабриката за производство на добиточна храна во Градско како и пченица за производство на брашно, леб и бели пецива. „Брако“ увезуваше железо во котури кои ги преработуваше во разни димензии и од нив потоа произведуваше палена жица, клинци, во најразлични димензии. Произведуваше камп и товарни приколки како за домашниот пазар така и за извоз. Помал увоз и увоз имаа другите претпријатија. Треба да се напомене дека во деведесетите години на минатиот век, во Велес се увезе од Шпанија комплетната опрема за „Фабриката за вода“ или Филтерната станица за преработка на водата од браната „Лисиче“. И денес велешани ја пијат чиста и здрава вода “, рече на крајот цариникот во пензија Владо Диневски.
Тој од 1983 до 1999 година беше шеф на Царинската испостава во Велес. Царинската испостава во Велес и денес постои и работи во „Ашауа“, а се очекува во најскоро време повторно да биде префрлена во кругот на Металската индустѕрија „Брако“.
Сеќавања на Диневски се потврда како за професионалната работа така и за работата на индустриски Титов Велес кој од седумдесетите до деведесетите години на минатиот век со право беше нарекуван ,,индустриски гигант“ на просторите на поранешна Југославија. За жал денеска Велес е град во кој на прсти можат да се избројат индустриските капацитети додека работната сила од градот замина во странство или патува во Скопје.
Стоилко Андреевски