Велешкото семејство Палашеви – првите производители на бонбони,алва и слатка во градот
Велес, во 18 и на почетокот 19 век, бил еден од најразвиените трговски грдови не само во Македонија туку и пошироко во тогашното турско царство. По тргувањето со Солун, штом се пуштила железничката пруга Белград – Ниш- Скопје – Велес – Солун, трговијата се ширела кон поголем број земји од Европа. Меѓу првите трговци секако биле велешките фамилии на Левкови, на Ѓоргови, на Шукариеви, на Палашеви и на Органџиеви. Тие граделе нови фабрики и се отворале дуќани во градот. Семејството на Милан и Диме Палашеви потекнува од Којник и е поврзано со активностите на познатиот прв библиотекар во Велес, во Македонија и пошироко, братот на Илија, Ангел Палашев.
„ Дедо ми Ангелко бил еден од најстарите членови на нашата фамилија. Живеел во времето на Џинот, кога се будело чувството за Македонија. Сакал да учи и затоа заминал во Земун. Штом стекнал знаење решил да оди во Цариград и тоа кај Султанот. Патувал четириесет дена и кога стигнал прво се сретнал со поголем број Македонци, кој работеле како пекари или зарзаватчии во Империјата. Тие му кажале дека Султанот еднаш во неделата одел по улица и дека тоа е одлична прилика за средба со него. На Ангелко му текнало па ги организирал Македонците да се облечат во народна македонска носија за да ги види Султанот и тоа се случило а сите тие слушнале кога прашал „Кои се тие, каков народ се ?“ Тогаш Ангел излегол пред сите и му рекол:„Македонци сме Султане и еве дојдени сме да бараме од тебе да ни дозволиш и ние да имаме свои школи и да учиме на македонски јазик!“. Потоа Султанот го викнал во сарајот и му дал ферман за да можат Македонците да имаат свое училиште. Ангелко пресреќен купил повеќе словенски книги и се вратил во Велес“, рече внукот на Ангелко, Илија Палашев.
Во сопствената куќа, на левата страна на градот, Ангелко ја отворил библиотеката која станала омилено место на многу велешани. Му помогнал на Јордан Хаџи Константинов Џинот , во паракилисот „Свети Ѓорѓија“, во маалото Прцорек, да го отвори првото училиште во кое Џинот на децата им предавал на македонски јазик.
Милан Палашев
„Ангелко Палашев бил многу ценет граѓанин. Најблизок роднина му бил дедо ми, трговецот Илија Палашев. Во времето на економскиот и културниот развој на Велес отворил повеќе дуќани. Меѓу нив и првиот дуќан со многу видови бонбони и други слаткарски производи. Него го отворил Милан Палашев, еден од најдобрите велешки слаткари. Милан бил многу вреден човек. Го познавале сите како голем пријател на сиромашните на кои секогаш им помагал. Роден е 1886 година. Татко му, Илија, бил исто така познат трговец. Покрај Милан тој имал уште еден син Диме и ќерките Маре, Родна и Веска. Татко ми занаетот го научи кај некој мајстор во Солун. Имено, како турски војник се запознал со војник од турска националност и тие заживеале како браќа. Војникот му рекол дека ако останат живи тој ќе го викне кај неговиот татко да научи слаткарски занает во Солун. И така после седум години поминати во војска Милан се вратил во Велес. Но не останал долго. Неговиот другар го викнал во Солун. Татко ми отишол и по неколку години го научил слаткарскиот занает. Првиот дуќан го отворил во месноста „Варналиите“, вели Илија синот на Милан Палашев.
Велешани го поздравиле отварањето на дуќанот за продажба на слаткарски производи а Милан произведувал квалитетен локум, алва, јатма шеќерчиња, бадем бонбони и друго. Набргу се оженил за Деница и ги добиле синовите Илија и Асенчо како и ќерката Љубинка. Работата во слаткарскиот дуќан одлично одела и му дала можност на Милан да инвестира во купување на локација и куќа од некој бег на „Каратино гумно“, каде што по кратко време изградил нова куќа. Локацијата се наоѓала во центарот на Велес каде што денеска се наоѓаат зградите познати како „Чешел“.
Милан и Деница Палашеви
Милан Палашев во куќата направил и работилница во која поради големата побарувачка вработил и неколкумина чираци. Потоа го отворил дуќанот на главната улица во Велес. Бидејќи постигнувал континуирано успех и имал голема заработувачка во 1933 година изградил уште една куќа и така обезбедил добра егзистенција за целото семејство. Милан живеел заедно со своите двајца браќа и трите сестри. За кратко време како ортак го зел и брат му Димче а во работилницата како чираци работеле Благој Дангалов, Алексо Картовалиев, Петре Нешов и други. Набрзо потоа со помош на Алексо Левков, познат голем велешки бизнисмен, од Германија купил машина за правење на свилени , фондан , бадем и други видови на бонбони и прв почнал да ги произведува во Македонија. Потоа следело инвестирање во разни видови на слатка. Така сезонски организирал производство на слатко од смокви, од цреши, од кајсии, од лубеница, од тикви, од дуњи, од грозје барани не само од велешани туку и од трговци и жители од други градови.
Браќата Милан и Димче Палашеви, со чирак во продавницата
„Нашето семејство беше напредно. Големиот број на книги купени од дедо Ангелко ја правеа нашата куќа културна институција во која доаѓаа сите напредни луѓе во Велес. И татко ми сакаше многу да чита. Штом завршеше со работата често седнуваше и читаше книги. Се гордеам со него. Беше многу хуман човек и голем домаќин. Им помагаше на сиромашните. Кај нас живееше и Јовче Амалот, оној јунак од „Побратими“ на писателот Јордан Леов за кого се грижеше, а кога почина татко ми го погреба. Татко беше и еснаф човек. Сите велеа дека подобар човек од него нема во велешката чаршија“, додаде Илија.
Милан Палашев во работилницата
Милан Палашев во дуќанот работел се до ослободувањето а потоа со доаѓањето на новата власт му бил национализиран и машините од работилницата му биле одземени и однесени во новоформираното претпријатие „Јагода“ во кое за раководиотел бил поставен неговиот чирак Благој Дангалов.
„Татко доживеа големо разочарување. Не можеше да прифати да му биде земено се што цел живот го создаваше со свои раце и со свои пари. Не можеше да замисли да нема работа и да нема средства да обезбеди егзистенција за семејството. Но не се предаде на очајот затоа што започна да продава семки од тиква и семки од кајсии. Ноќе ги катеше и подготвуваше а дење ги продаваше семките на главната улица во Велес. Така пет години обезбедуваше егзистенција за сите нас“, рече Илија.
Жените со децата во семејството Палашеви
Но тоа била претежно сезонска работа од која заработувачката била мала. Затоа Милан Палашев, како што рече син му Илија, отишол во Владата во Скопје и се сретнал со Страхил Гигов. Кога му кажал дека неговите машини се национализирани и одземени а тој нема од што да живее Гигов веднаш наредил да му бидат вратени две машини за бонбони, неколку калапи и казанот за правење на локум и алва.
Продавницата на Палашеви,од левата страна на плоштадот во Велес
„ Кога ги доби машините татко од радост се расплака. Беше пресреќен. Веднаш по враќањето на машините и другите садови за дуќан му беше дадено поранешното стрелиште, кое се наоѓаше веднаш до тогашната Општина или до зградата на некогашен „Велеспром“ и „Нама“. Работеше и дење и ноќе и успеа да го уреди дуќанот во кој повторно почна да продава слатки работи. Тука остана две години. Заради изградба на стоковната куќа „Нама“ дуќанот беше урнат. На татко му дадоа друг дуќан од спротивната страна на улицата во кој работеше уште три години но се разболе и во 1966 година почина. Тогаш имаше 80 години, рече Илија.
Брат му Диме, кој на Милан му бил ортак во работилницата и во дуќанот се до 1947 година, се оженил со Господинка од фамилијата Ќурчиеви. Тој по национализацијата се вработил во „Јагода“ од каде и се пензионирал. Диме и Господинка имаат две деца, ќерка Зорица и син Ангел. Зорица се омажила за Методија Штрбевски и станала мајка на ќерката Марина и синот Влатко.
Ангел завршил два факултета во Загреб, Филозофски и Драмски уметности, на кој подоцна бил професор.
Дијана Палашева Василковска, внука на Милан Палашев
До денеска, кога се зборува за слаткарскиот занает во Велес секогаш се поврзува со семејството Палашеви. Тоа и сега има свој наследник. Тоа е Дијана Палашева Василковска, која подготвува слатки и торти и е внука на Милан Палашев.
Стоилко Андреевски