Ацка плетачката кај Мало Мовче единствената велешанка со дуќан во старата чаршија

Во Велес, во педесетите години на минатиот век , немаше човек што не ја познаваше плетачката Ацка Наќева Арсова. Беше една од најпознатите  мајстори  за плетење на волнена облека, блузи, џемпери, ѕиври, маши и женски шалови и други производи. Во нејзиниот дуќан, што се наоѓаше во близина на галаријата кај Мало Мовче, секој ден имаше метеж. Најбројни беа жителите од селата, кои со магариња и коњи, ја  носеа волнена преѓа од која мајсторицата Ацка ги плетеше нарачките, тогаш многу  барани. Таа беше единствена жена со дуќан во градската чаршија. Не дека немаше конкуренција од уште неколкумина мајстори туку Ацка важеше за голем мајстор, па затоа  имаше најмногу купувачи.

Кога деновиве ја прашав ќерка и Вера што беше пресудно за бројните купувачи во дуќанот на Ацка плетачката, таа се насмевна и ми одговори:

„ Oстана сираче уште во лулка. Токму поради тоа нејзиното срце беше племенито, во него имаше место за сите. Се сеќавам мајка имаше многу работа. Имаше многу купувачи па затоа мораше да ангажира чираци и калфи. Во еден момент во дуќанот, кој се наоѓаше во долниот дел на нашата куќа, плетачкиот занает го изучуваа петнаесет плетачки од Велес, Градско, Чашка и другите населени места во општината. Подоцна многу од нив станаа добри мајстори. Мајка ми со гордост велеше дека се гордее со тоа  што успеала да ги научи добро да работат и да си обезбедуваат егзистенција,“ рече Вера Гајдова.

Таа се присети на разговорите со својата мајка во кои слушала за тешката судбина, за животниот пат на еден сирак кој на третиот ден од раѓањето го изгубил таткото и на седумгодишна возраст морал да се соочи и со смртта на мајката. Ацка била родена во 1910 година во велешкото село Крајници. Таму останала се до погребот на мајка и, за потоа нејзиниот прибрат да ја донесе во Велес и подоцна, за кратко време да  ја даде на занает за  плетачка кај познатиот мајстор  Ѓорѓи Карадолама.

Ацка по неколку години чиракување од прибратот добила машина за плетење на која почнала да ги плете волнените производи, по порачка, и брзо го првилекла вниманието на граѓаните. Работела од рано наутро до доцна во ноќта и тоа почнало да се исплатува. Плетачката, во 1928 година се омажила за Наќе возачот од селото Теово, кога како мираз му ја однела и машината за плетење. Таму, на жителите од село Теово и соседните во Азот, им плетела волнени производи а бидејќи селаните немале пари и плаќале со јајца, месо, сирење, свинска маст, жито и други земјоделски производи. Ацка не можела да остане во селото Теово. По завршувањето на втората светска војна, во 1945 година,плетачката за која велешани тврдат дека била голем мајстор, со семејството се враќа назад во штотуку ослободен Велес.

„Тогаш моите родители ја  купиле куќата на Гратчанови, кај галаријата на Мало Мовче. Куќата имала главна порта што гледала кон железничката линија Велес – Гевгелија  и капиџик,  преку кој се излегувало на главната градска улица. Ацка веќе ја познавале голем број на граѓани како и жители на селата. Не им преостанало ништо друго освен со татко да одлучат во еден дел од подрумот, преадаптиран во дуќан, да купат машини за плетење и да вработат работници.   И не погрешиле бидејќи на семејните фотографии се овековечени купувачите на волнена облека како и селаните како на магариња и коњи носат волнена преѓа. Мајка беше позната по прекарот Ацка плеталката “, рече Вера.

Тоа е период од животот на мајсторицата по плетење во кој се менуваат групи нови чираци и калфи. На местото на тие што го научиле занаетот и заминале постојано доаѓале нови заинтересирани жени. Нејзината работа и особено почитта од граѓаните  го поттикна велешкиот еснаф да ја прогласи  Ацка за мајсторица со дозвола да им ги потпишува дипломите  на сите што учеле плетачки занает во нејзиниот дуќан. Нејзиниот потпис и денеска го имаат дипломите на Бојана од Градско, Мица и Слоботка од Чашка,  Даца од Богомила, Адели од Согле, Митра, Грозданка, Нада  и Трајанка од Велес, Љубица од Теово и други познати плеталки.

И токму, кога вредната и трудољубива жена, почнала да ги бере плодовите на макотрпната работа а семејството да ги чувствува материјалните придобивки за жал морала да се соочи со две трагедии. Првата била смртта на нејзината дваесет и две годишна ќерка Милка а потоа и на сопругот Наќе. Смртта на ќерката, во 1954 година  многу ја погодила  Ацка која утеха за болката почнала да бара во исцрпувачка работа. Така успеала да се соочи и со смртта на сопругот, четири години потоа.

Кога од познатата плетачка во 1963 година, Општина Велес побарала да ја отстапи куќата за потребите за изградбата на станбениот комплекс „Чешелот“, таа не тагувала по домот колку што не можела да се соочи со загубата на дуќанот. За Ацка преселбата во комфорниот стан на главната градска улица “Маршал Тито“, сегашна „8 септември“, значела продавање на машините за плетење. Во станот имало место за само една машина. И само на неа плетела познатата мајсторица се додека нејзината ќерка Вера не дипломирала на факултет. Во тоа време среќна околност била фирмата „Сувенир“ на која плетачката и ги продавала модерните блузи, фустани и други плетени парчиња облека. Со голема радост Ацка ја мажи својата ќерка Вера за штотуку дипломираниот лекар Перо Гајдов. Тогаш ја донела дефинитивната одлука да се збогува со занаетот.

Сепак велешани за неа до ден денешен зборуваат и раскажуваат. Сеќавањето на сирачето од Крајници кое успеа да исплете илјадници парчиња облека од исто толку тони волнена преѓа секогаш завршува со нејзиното име и особено името на фирмата што стоеше на нејзиниот дуќан во старата велешка чаршија  „Ацка плетачката кај Мало Мовче“.

Деветнаесет години по нејзината смрт постарите велешани ја паметат како храбра и упорна жена која остави длабоки траги во развојот на плетачкиот занает во Велес. Нејзино најголемо дело се петнаесетината мајсторки на кои им го предаде занаетот а тие на уште по петнаесет. Сите тие за мајсторицата Ацка раскажуваа дека иако немаше завршено училиште умееше да биде вистинска учителка со огромно трпение, посветеност и благ речник.

Стоилко Андреевски