„И Македонциве се народ и местово нивно е Македонија“

20.03.2021 година

Пишува:

Љупчо Данов, истражувач и хроничар

Уште се бориме, се докажуваме. Уште не` омаловажуваат и не однародуваат – ,, не сме биле Македонци!?“. Ако човек се чувствува Македонец , кој може да му забрани да биде тоа?? А сеуште некои во 21 век , нарекувајќи се ,,европјани“, цртаат карти на ,,големи“ држави. Одамна се бориме да бидеме Македонци, а за сите – особено за оние што ја извртуваат историјата, еве неколку мисли и пораки, како и документи од турските архиви кои до ден денес сведочат дека сме и ќе бидеме Македонци!

Започнувам со следниве:
На јавно искажани ставови за етничка припадност од тогаш голем број на Македонци кои храбро изјавувале: “Ние сме Македонци, не сме Бугари”! бил принуден Петко Рачов Славејков, бугарски поет, публицист, фолклорист и политичар, на 18 јануари 1871 година, отворено да настапи со статија со јасен наслов „Македонското прашање“, во која признава дека „уште пред десетина години од некои Македонци“ ја слушал таа идеологија што сега веќе прераснала во „мисла што мнозина, сакаат да ја спроведат во живот”.

Славејков „многу пати“ слушал од овие идеолози дека Македонците не се Бугари и дека тие отворено му изјавувале: „Се откинавме од Грците, под други ли да паднеме?“

Ова констатација како гром од ведро небо удрила и ги раздрмала Великобугарските властодршци во Софија кон крајот на 19 век. Во тоа турбулентно време Бугарија не сакала јавно да се замери со Големата Порта која тајно, најчесто прикриено, преку своите пулени во бугарското ВМРО, вршела асимилаторска пропаганда и ги подгревала надежите и на најдобрите Македонски родољуби, пласирајќи ја идеата за ,,заеднички корени“, „братство“, „христијанство“, „една нација“ итн.

Веќе видено и чуено, нели? Тоа се стари и веќе чуени фрази на кои наседнале генерации македонски родољуби, очекувајќи токму Бугарија да има ја решава судбината и поклони слобода. Од друга страна, било очигледно, а тоа и турската страна го знаела, дека всушност Бугарија е таа која и става сопки на Македонија при секој чекор за осамостојување и било каква идеја за автономија. Тогаш на Турција тоа и` одговарало.

Се` завршувало со избрзани квази-востанија потпомогнати од Бугарија, но се со цел за да не успеат, да бидат изолирани, а при тоа се настојувало да се скараат меѓусебно македонските војводи, да се разедини македонскиот народ и непослушните да се ликвидираат на терен или на улиците на Софија.

Дали сте прочитале дека во овој период некое востание во Македонија било со предзнак ,,Македонско“`?

Јас лично не сум сретнал таков податок.

Тогаш поради продорот на бугарската литература и бугарскиот јазик во училиштата во Македонија се појавува отпор што се изразува преку барање за печатење учебници на Македонски јазик.

Димитар В. Македонски

Во 1867 година бил отпечатен првиот учебник на Димитар В. Македонски и Димитар Христов Узунов додека во наредната 1868 година биле отпечатени серијата учебници на македонски јазик на Кузман Шапкарев. Согледувајќи го ефектот на отпорот против бугарскиот јазик и стремежот на Македонците за афирмирање на сопствениот јазик во образованието, Бугарското читалиште во Цариград, во 1869 година, формирало посебна Комисија за преведување на бугарските учебници на „македонското наречје“. Така да се пенетрира бугарската национална идеја во оваа турска провинција.

Меѓутоа, само по неколку месеци Султанот го потпишал Ферманот за основање на Бугарската егзархија и бугарскиот јазик веќе можел легално да се воведува во сите црковни општини, што тогаш ја прифатија новата словенска православна црква во Турција.

Со тоа истовремено беа осуетени и натамошните борби на македонскиот народ за обновување на Охридската Архиепископија како православна национална црква, бидејќи Султанот не можел да дозволи две посебни словенски православни цркви во своите граници. Но, сето тоа не ги угаснало надежите на народот за сопствена културно-национална афирмација.

Во Македонија постоела изразита жед за учебници на Македонски јазик. Во 1872 година кукушкиот учител Венијамин Мачуковски најавил дека има подготвено граматика на “македонското наречје” и барал претплатници за објавување. Тоа предизвикало најжестока фронтална реакција во бугарскиот печат во Цариград и во Букурешт, бидејќи ќе значело кодификација на еден посебен литературен стандард. Полемиката уште повеќе го засилило македонското национално движење.

Во моментот кога се пренесуваат вести за спогодба на Бугарската егзархија со Патријаршијата за сметка на македонските епархии, шест големи македонски епархии, по пропаѓањето на обидот да ги извојуваат своите права преку протестантизмот, одново го отвораат прашањето за Унија со Римската црква и се започнуваат разговори за вклучување на цела Македонија во ова национално-политичко движење.

Оценувајќи дека Егзархијата конечно ги губи македонските епархии, бугарскиот Егзарх, со помош и на руската дипломатија, во почетокот на 1874 година го испраќа Петко Рачов Славејков во Солун во специјална тајна мисија за неутрализирање на Унијата во Македонија. Неговите писма до Егзархот уште еднаш даваат точна претстава не само за силината и карактерот на ова општонародно движење, туку и за степенот на порастот на македонската национална свест како и за основите на созадањето на македонската национално – ослободителна програма.

Димитар Поп Георгиев Беровски

Според сознанијата на Славејков, на чело на движењето стоел руско – српскиот воспитаник Димитар Поп Георгиев Беровски, кој токму тогаш ги правел подготовките за кревање на првото организирано масовно народно востание во XIX век. Барањата веќе биле прецизирани: македонскиот народ е посебен од бугарскиот, македонскиот јазик не е бугарски, Македонците треба да имаат своја црковна хиерархија и сопствена национална просвета.

И овој пат обединетите акции на православните Руси, Бугари и Грци привремено ја неутрализирале Унијата, но уште во 1875 година Ѓорѓија М. Пулевски во Белград го објавил својот (втор) “Речник од три језика с(лавјанско)македонски, арбански и турски”, кој ги содржи контурите на македонската национална програма: “Нашето отечество се велит Македонија и ние се именуваме С.(лавјано)Македонци, бидејќи „и Македонциве се народ и местово нивно е Македонија“, а „македонскијот јазик је најсроден со црковно-славјанските книги и тој је старославјански”.

Ѓорѓија М. Пулевски

Една година потоа избувнала Српско-турската војна. Македонската национална програма веќе била конципирана и проверена во народното движење. Како резултат на тоа се кренало и првото национално ослободително востание поточно Разловечкото востание. Тоа било синхронизирано со Босанско – херцеговското и со Априлското бугарско востание, но си имало и своја програма и сопствени цели.

Источната криза дошла по Цариградската амбасадорска конференција (1876-1877) која што го разгледувала предлогот за една посебна биполарна држава Бугарија, составена од две автономни области со посебни престолнички центри – Трново за Бугарија и Софија за Македонија, по угледот на тогаш скоро востановената дуалистичка монархија Австро-Унгарија (1867). Тоа бил и првиот меѓународен форум што непосредно ја тангираше судбината на Македонија и Македонците како субјект.

Како продолжение на Источната криза избувнала и Руско-турската војна (1877-78). Таа завршила со Санстефанскиот прелиминарен договор што предвидувал да ги вклучи сите епархии на Бугарската егзархија во една голема Бугарија на Балканот. Санстефанскиот прелиминарен договор од Македонците бил разбран како реализација на заклучоците на Цариградската конференција за создавање биполарна држава и затоа мечтаеле за “кралевина македонска”. Но, не бидна така !

Бидејќи предизвика голема реакција и во соседството, кај големите сили, прелиминарниот договор бил ревидиран со Берлинскиот договор (1878), кога било создадено вазалното Кнежевство Бугарија, со дадена автономија на Источна Румелија, а Македонија била вратена на Турција со магливи ветувања за автономија. Меѓутоа, соседите со сите сили и средства ја спречувале таа автономија, а Турција мошне успешно ја одлагала преземената обврска. Но, тој недоволно конкретизиран чл. 23 со меѓународно ветената автономија, иако изречно не ја ни спомнувал Македонија, станал програмска надеж што се рефлектирал во сите натамошни акции на Македонците во ослободителната борба.

(продолжува)