Дамаскин Манушев, првиот велешки фотограф

Велес од своето постоење па до денес има голем број на граѓани кои преку дела оставија неизбришиви траги во својот град и за историјата на Македонија. Покрај Џинот, Жинзифов, Главинов, Палашев, Рацин, Неделковски , Фирфов, Гајдов, Ганчо Хаџи Панзов се наоѓа името и на големиот фотограф Дамаскин Манушев. Неговиот апарат ја фотографирал душата на Велес. Историчарите велат дека случките и настани кои се овековечени на фотографиите на големиот мајстор се бесселер за животот на Велес во 19 и 20 век.

(Фотографија на Дамаскин Манушев на која е фотографиран првоборецот Богде Ивчев додека во раце го држи транспарентот на деонстрации низ велешките улици)

Дамаскин е роден 1875 година во Велес иако корените на неговото семејство потекнуваат од дебарското село Тресонче. Како што и самиот Дамаскин ќе запише, под притисок на албанските банди семејството Манушеви некаде околу 1725 до 1730 година го напушта родното огниште и прво се населува во селото велешкото село Папрадиште за потоа дом да свие во селото Горно Врановци. На крајот на 1828 година прадедому на Дамаскин, Илија и прабабата Стана со своите два сина Мануш и Стојан , се населиле во Велес откако врановчани почнале масовно да ја примаат искамската вера. Од дедо му на дамаскин, Мануш било формирано семејството Манушеви, а од неговиот брат Стојан семејството Кара Стојанови. Тогаш со нив во Велес дошло и семејството Зографски кое се ородило со Манушеви кога Елена, ќерка на Зографски, се омажила за Мануш.

( Фотографија на Дамаскин со татко му Мануш, мајка му и сестрите)

Дедото Мануш Илиев бил трговец прво набавувал стока и со коњи ја пренесувал за тогашните трговци од Велес, Солун, Скопје, Штип и Кочани. Подоцна стока пренесувал од Скопје, Велес, Солун до Софија. Во 1875 година му се родил синот Дамаскин кој името го добил по блисок пријател од Солун на Мануш инаку по национачност Грк и висок поглавар на православна црква . Мануш при секое одење во Солун, одседнувал кај овој свој пријател, додека ги набавувал порачките како кожа, волна, сирење, пастрма од кози, мед и друго. Тоа сам го правел се додека син му Дамаскин не станал момче за потоа да го придружува татка си од Солун до Софија кога и започнал да го учи фотографскиот занает.

Фотографскиот занает станал пасија на момчето кое мошне брзо ги совладувало вештините на сликањето и подготовката на фотографиите. Тоа било време кога ретко кој знаел за овој вид уметност па затоа Дамаскин прво отварил дуќан во Скопје, а потоа во Велес. Често одел во Солун и се усовршувал кај познати фотографи. Дуќанот во Велес бил вистинска атракција за граѓаните кои се чуделе како себе си се гледаат фотографирани на парче хартија. Дамаскин, млад, полн со елан, ги сликал сите настани што се случувале во градот и селата. Имал многу работа зашто сите сакале да ги овековечат свадбите, крштенките, веселбите и другите настани. Тој ништо не оставал нерегистрирано.

( Дамаскин со сопругата Ана и синот Љубе)

Фотографот кому граѓаните му симнувале капа во 1912 година одлучил да се ожени со Ана Поп Кочова. Таа била негова сопруга и мајка на неговите четири деца Стефанка, Љубомир, Борис и Мануш.

„Татко ми беше голем и ненадминат фотограф. Занаетот го научив од него. Секогаш ми велеше синко фотографијата има душа. Мора да го сакаш занаетот па да можеш да правиш добри фотографии. Мора да живееш со апаратот и со фотографијата. Така ми велеше и секогаш пред да фотографира убаво г и разгледуваше ликот, предметот или објектот, потоа го земеше апаратот и ги овековечуваше на фотографии. Јас го наследив. Навистина сум благодарен што од мене направи врвен фотограф“, ми рече во една пригода неговиот, сега веќе починат син, Љубе Манушев.

Фотографското студио на Манушеви, на главната градска улица во Велес, набрзо станало претесено за да ги збере сите граѓани па затоа штом во бизнисот влегол и синот на Дамаскин, Љубе, семејството отворило и второ во близина на плоштадот. Приказната за подемот на уметноста што почнал да ја создава нивниот пријател често ја раскажуваа кондураџијата Арсо Чанев, столарот Ангел Цураков, терзијата Никола Цураков, кондураџијата Ристо Клепа, земјоделецот Ристо Шеков, тенекиџијата Панче Циклама и многу други. Тие секојдневно се дружеле во чаршијата, на домашни седенки и на кафеански веселби. Спак Дамаскин бил поразличен од сите нив, како што тие велеа, секојпат бил еден чекор пред нив.

Малкумина во Велес па и пошироко знаат дека мајстор Дамаскин имал бурна револуционерна младост. Како младо момче кон крајот на 19 век станал член и активно се вклучил во ВМРО. Неговата желба, како и на Организацијата, била Македонија да се ослободи од турско ропство. Во ВМРО останал цели осумнаесет години. За својата активност повеќе пати бил затворан од турските власти. Три пати бил осудуван со казна смрт. Во камена келија на Куршумли Ан во Скопје одлежал четири години за својата револуционерна дејност. Од турскиот затвор бил ослободен во 1912 година кога почнала Балканската војна и кога Турците си заминале. По своите идеји Дамаскин бил Социјалист и припаѓал на групата на Панслависти или поборници на идејата по ослободувањето на Македонија од турско ропство да пристапи кон формирањето на Балканската федерација во која би влегле Србија, Словенија, Хрватска, Бугарија и Македонија. На чело на оваа група бил кочанчанецот Ѓорѓи Попов кој се оженил со најстарата ќерка на Дамаскин, Ефтимија. Таа се образувала за учителка. Сепак идеите на овие млади револуционерни поборници не и се допаѓале на бугарската власт која во тоа време ја гледала Македонија во состав на Бугарија и затоа во 1908 година на улица во Софија го убиле Попов.

(Фотографија на Дамаскин на која е фотографиран син му Љубе со пријател)

„Свекор ми Дамаскин беше господин човек. Беше тих. Ретко зборуваше но, неговите зборови беа посебно умни. Уживаше во тишината, во своите размисли и во кафето што бараше да му го приготвам и кое со задоволство го пиеше. Ми велеше дека се гордее што со својот апарат оставил голем број на фотографии од Велес. Знаеше дека токму тие низ годините и вековите ќе бидат сведоци на неговото време и тогашниот живот во градот. Затоа неуморно работеше,“ рече неговата снаа Нада Манушева, сопруга на синот Љубе Манушев.

Дамаскин Манушев почина на осумдесет и пет години, во 1960 година во Велес.

Стоилко Андреевски